14 Aralık 2022
Sürette, türkiye “Xelq démokratiyesi partiyesi” parlamént ezasi ömer faruq gergerli’oghlu, tashqi ministiri chawush’oghlu we xitay tashqi ishlar ministiri wang yi.
Her yilining axirida türkiye parlaméntida her qaysi ministirliqlarning kéyinki yilliq xamchoti muzakire qilinip békitilidu. 12-Dékabirda türkiye parlaméntidiki tashqi ishlar ministirliqining 2023-yilliq xamchotini muzakire qilish yighinida “Xelq démokratiyesi partiyesi” parlamént ezasi ömer faruq gergerli’oghlu tashqi ishlar ministirliqini Uyghur mesiliside qattiq eyibligendin kéyin, tashqi ishlar ministiri chawush’oghlu Uyghurlar heqqide toxtilip, “Uyghurlarni xitay qayturup béringlar” dep telep qilsimu qayturup bermeydighanliqini, Uyghurlarni dawamliq qollaydighanliqini éytqan.
Türkiye parlaméntidiki mezkur yighinda aldi bilen türkiye tashqi ishlar ministiri mewlut chawush’oghlu tashqi ishlar ministirliqining 2022-yilliq xizmet doklati bergen. U doklatida süriye, ezerbeyjan qarabagh, pelestin we shimaliy siprus mesililiri toghrisida toxtalghandin kéyin, Uyghur mesilisi toghrisidimu toxtalghan. Uning doklati axirlashqandin kéyin “Xelq démokratiyesi partiyesi” ning parlamént ezasi ömer faruq gergerli’oghlu tashqi ishlar ministiridin mundaq dep sorighan: “Hörmetlik tashqi ishlar ministiri siz xitay tashqi ishlar ministirliri bilen körüshkende xitaygha qarshi pa’aliyetlerge ruxset qilmaydighanliqingizni dégendin kéyin, istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida namayish qilghan Uyghurlar türkiye saqchilirining qopal mu’amilige uchridi. Bu sizning bayanatingizning netijisimu? bulardin sirt ürümchidiki ot kétish weqeside 10 Uyghur jénidin ayrildi. Achliqtin ölgen Uyghurlar bar. Buni xitaydin soraymen dégen idingiz. Xitaydin bu heqte jawab keldimu?”
Mewlut chawush’oghlu parlamént ezasi ömer faruq gergerli’oghlining bu so’aligha mundaq jawab bergen: “Uyghur türklirining heq we hoquqini biz her da’im qoghdaymiz, ikki dölet rehberliri otturisidiki uchrishishlarda bolsun we bashqa sorunlarda bolsun dawamliq halda otturigha qoyuwatimiz. Bu qétimqi ürümchidiki ot kétish weqesidin kéyinmu xitay hökümitining bu heqte izahat bérishini telep qilduq. Xelq’ara sorunlardimu Uyghur türklirining qollawatimiz. Xitay Uyghur türklirini bizge qayturup ber désimu qayturup bermeymiz. Xitay Uyghurlar bizni parchilashqa urunuwatidu dégen waqtida, biz héchqandaq bir döletni parchilashqa we bixeterlikige xewp élip kélidighan pa’aliyetlerge ruxset qilmaymiz dégeniduq. Bu sözni men bundin 8 yil burun qilghanidim. Istanbulda xitay konsulxanisi aldida saqchilarning Uyghurlargha qopal mu’amile qilish mesilisige kelsek, bu heqte ichki ishlar ministiri sulayman soylu Uyghurlardin epu soridi we mezkur saqchilar heqqide tekshürüsh élip bériliwatidu.”
Türkiye prézidénti rejep tayyp erdoghan we tashqi ishlar ministiri mewlut chawush’oghlu uzun yil sükütte turghan bolsimu axirqi yillarda birleshken döletler teshkilati, hemde islam döletliri hemkarliq kéngishide qilghan sözliride Uyghur mesilisini tilgha aldi. Bu qétim türkiye parlaméntidimu otturigha qoyushidiki seweb néme? istanbuldiki ibni xaldun uniwérsitétining doktoranti mewlan tengriqut ependi buning üch türlük sewebi barliqini otturigha qoydi.
Xelq’ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re’isi hidayetullah oghuzxan ependi, türkiye hökümitining sherqiy türkistan mesilisige bolghan köz qarishida ilgirilesh bolghanliqini emma buning yéterlik emeslikini ilgiri sürdi.
Türkiye parlaméntidiki 3 öktichi partiye Uyghur mesiliside dawamliq hökümetni eyiblep kelmekte.
Yorumlar